Olej kokosowy nieustannie budzi wiele kontrowersji i jest przedmiotem zagorzałych dyskusji ekspertów w dziedzinie dietetyki i żywienia. Zdania na temat jego wpływu na zdrowie są podzielone. Z jednej strony jest bogatym źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, których nadmierne spożycie może zwiększać ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego. Z drugiej zaś istnieją pojedyncze badania, które potwierdzają jego potencjalnie korzystny wpływ na układ krążenia. Czy zatem warto je włączać do diety?
Olej kokosowy pozyskiwany jest z palmy kokosowej. Palma kokosowa w języku malajskim nazywana jest "drzewem o tysiącu zastosowań". Olej kokosowy otrzymuje się z tzw. kopry, czyli wysuszonego miąższu. W postaci stałej ma on barwę białą, a w postaci płynnej jest przezroczysty. Charakteryzuje się lekko kokosowym posmakiem i aromatem. Jest to jedyny tłuszcz roślinny, który w temperaturze pokojowej (poniżej 25°C) występuje w stanie stałym, a po lekkim ogrzaniu szybko przybiera postać płynną.
Olej kokosowy ma wysoki punkt dymienia (200 stopni) tzn. że jest odporny na działanie wysokich temperatur (dla porównania olej rzepakowy - 205, masło- 150). Można zatem na nim smażyć, piec, dusić, gotować, smarować nim pieczywo oraz przygotowywać desery z jego dodatkiem. Jest on także odporny na jełczenie, dzięki czemu można go przechowywać przez długi czas.
Olej kokosowy może być także stosowany do pielęgnacji skóry i włosów oraz do masażu. Ma właściwości silnie nawilżające i wygładzające skórę. To naturalny kosmetyk bez zbędnych chemicznych dodatków. Działa także regenerująco i łagodząco, przyspiesza gojenie ran, oraz pomaga łagodzić zmiany trądzikowe.
Olej kokosowy w ponad 80% składa się z nasyconych kwasów tłuszczowych. Ponad połowę z nich stanowią średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (MCFA), głównie kwas laurynowy. Zwolennicy oleju kokosowego często mylą go z olejem MCT (średniołańcuchowe trójglicerydy). Mimo, że kwas laurynowy - główny składnik oleju kokosowego, można zakwalifikować jako średniołańcuchowy kwas tłuszczowy, to jednak ma on dłuższy łańcuch niż kwasy obecne w oleju MCT kwasy: kaprynowy i kaprylowy (w oleju kokosowym jest zaledwie ok. 13-18%), a także ma inne właściwości.
Kwasy tłuszczowe średniołańcuchowe należą do tłuszczy lekkostrawnych, ponieważ nie wymagają do trawienia żółci. Wykorzystywane są w mieszankach dla wcześniaków ze względu na duże zapotrzebowanie energetyczne i niedojrzały przewód pokarmowy, oraz w mieszankach do żywienia pozajelitowego, a także są polecane osobom które cierpią na choroby wątroby, trzustki, po resekcji pęcherzyka żółciowego. Olej kokosowy zawiera więcej tych kwasów (kwas kaprynowy i kaprylowy) w porównaniu z tradycyjnym masłem, dzięki czemu jest on łatwiej strawny od tego tradycyjnego tłuszczu.
Połowę tłuszczów w oleju kokosowym stanowi rzadko spotykany kwas laurynowy. W organizmie człowieka kwas laurynowy przekształca się w monolauryn, który ma silne właściwości wiruso-, bakterio- i pierwotniakobójcze (m.in. przeciw wirusowi grypy, opryszczki, Giardia Lamblia). Tłuszcz kokosowy zawiera także dużo wspomnianego już kwasu kaprylowego, który ma właściwości przeciwzapalne, zapobiega biegunkom i owrzodzeniom, pobudza regenerację nabłonka jelita grubego i poprawia wchłanianie składników odżywczych przez jelita.
Istnieją przesłanki, że olej kokosowy obniża ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 (pomaga regulować poziom cukru i insuliny we krwii), oraz pomaga w chorobie Alzheimera (udowodniono, że dieta ketogenna, bogata w MCT poprawia funkcje poznawcze u osób cierpiących na tę chorobę). Wymaga to jednak weryfikacji na poziomie badań klinicznych.
W ostatnim czasie dużo mówi się na temat negatywnego wpływu nasyconych kwasów tłuszczowych na zdrowie człowieka. Niedawno głos w tej sprawie zabrało Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (AHA), podsumowując dotychczasowe wyniki badań i wydając oficjalne stanowisko dotyczące spożycia oleju kokosowego. Zgodnie z wytycznymi AHA należy ograniczyć spożywanie tłuszczy nasyconych do 10 proc. całkowitej energii, a u osób z podwyższonym poziomem cholesterolu LDL – nawet do 6 proc. Warto również zaznaczyć, że olej kokosowy jest ubogi w jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, którym przypisywany jest korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Przywołana przez AHA metaanaliza podkreśla, że we wszystkich badaniach spożycie oleju kokosowego wiązało się ze wzrostem poziomu cholesterolu frakcji LDL, uważanego za istotny czynnik rozwoju chorób układu krążenia. Co więcej, wykazano, że wzrost LDL pod wpływem oleju kokosowego był porównywalny do działania innych źródeł nasyconych kwasów tłuszczowych, takich jak masło, smalec czy olej palmowy.
Analizując powyższe argumenty, możemy wnioskować, że olej kokosowy nie powinien stanowić głównego źródła tłuszczu w naszej diecie, a szczególnie u osób z hiercholesterolemią. Niemniej jednak, jego zastosowanie będzie korzystne w jadłospisie osób z zaburzeniami trawienia i wchłaniania. Powszechne stosowanie nasyconego oleju kokosowego w leczeniu i zapobieganiu miażdżycy, otyłości czy oporności insulinowej wydaje się przedwczesne i wymaga dalszych badań. Olej kokosowy mimo to może stanowić dodatek do naszej diety. Przy zakupie oleju kokosowego należy jednak czytać etykiety produktów. Ważne, aby był tłoczony na zimno i nierafinowany. Tylko taki olej zachowuje wszystkie cenne właściwości.
