Dieta z języka greckiego to sposób życia, czyli sposób żywienia człowieka, który charakteryzuje się ustalonym, pod względem ilości, jakości i urozmaicenia, doborem pokarmów, dostosowanym do potrzeb organizmu. Mowa tu o diecie zwyczajowej, inaczej naturalnej. Wyróżniamy także diety lecznicze, które dzięki specjalnej modyfikacji składników czy technik przygotowania potraw są niezbędne dla życia i właściwego funkcjonowania chorej osoby. Część osób, świadomie rezygnuje z niektórych rodzajów pokarmów bądź zmienia proporcje makroskładników w diecie, tworząc diety alternatywne.
Rodzajami diet alternatywnych są:
Najbardziej popularnymi dietami są diety niskowęglowodanowe, wysokotłuszczowe i wysokobiałkowe.
Czym charakteryzuje się dieta niskowęglowodanowa?
Jedna z najgłośniejszych w ostatnim czasie diet odchudzających, która według osób ją stosujących daje stosunkowo szybkie efekty redukcji masy ciała, a przy tym daje uczucie sytości, podczas kongresu European Society of Cardiology w 2018 roku została uznana za niebezpieczną. Stwierdzono, że stosowanie diety low carb zwiększa ryzyko przedwczesnej śmierci, a także zwiększa ryzyko zgonu z poszczególnych przyczyn, w tym choroby wieńcowej, nowotworu i udaru. Jedną z korelacji jest niska zawartość błonnika pokarmowego a wysoka podaż białka i tłuszczu zwierzęcego, w tym nasyconych kwasów tłuszczowych (pochodzących głównie z mięsa czerwonego i przetworzonych produktów mięsnych), które same w sobie są czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu choroby nowotworowej. Przy krótkim okresie stosowania obniżenie podaży węglowodanów może dawać pozytywne rezultaty utraty zbędnych kilogramów, obniżyć ciśnienie krwi czy wyrównać poziom glukozy we krwi, jednak długotrwałe stosowanie diety niskowęglowodanowej nie jest zalecane.
W zależności od udziału węglowodanów w diecie dietę niskowęglowodanową możemy podzielić na:
W diecie ketogenicznej węglowodany stanowią 3-10% energii lub 20-50 g dziennie, podczas gdy zawartość tłuszczu wynosi 50-60% ogółu energii (w diecie podstawowej węglowodany stanowią średnio 50-60% energii). Zasady diety ketogenicznej obrazuje odwrócona piramida żywienia. Oznacza to, że największy udział w diecie powinny stanowić produkty białkowe, czyli mięso, ryby, drób i nabiał oraz produkty tłuszczowe, najmniejszy udział przypada zaś na warzywa, owoce i produkty zbożowe.
Umiarkowana dieta niskowęglowodanowa zawiera produkty o niskiej zawartości węglowodanów: wszystkie gatunki i rodzaje mięs i ryb, jaja, nabiał, tłuszcze, orzechy, nasiona, pestki, warzywa liściaste (sałatę, szpinak), warzywa kapustne (kapustę, brokuł), pomidory, ogórki, cukinię, oliwki, bakłażana, z owoców natomiast owoce jagodowe (maliny, truskawki, borówki, jagody), wiśnie, śliwki i cytrusy. Przeciwskazane są warzywa korzeniowe (ziemniaki, bataty, marchew, buraki), rośliny strączkowe (groch, fasola, ciecierzyca, soczewica), produkty zbożowe czy nabiał z dodatkiem cukru, np. smakowe jogurty.
Przykładowy jadłospis diety niskowęglowodanowej:
Dietę o bardzo niskiej zawartości węglowodanów wprowadza się w 4 etapach:
Przy tak niskiej podaży energii z węglowodanów, na skutek niepełnego utleniania kwasów tłuszczowych, w organizmie wytwarzane są ciała ketonowe, wykorzystywane przez mózg jako źródło energii, dzięki czemu odczuwana jest sytość, przypływ energii i wzrost koncentracji, a przestrzeganie diety staje się łatwiejsze. (Stan ketozy wykorzystywany jest w terapii padaczki lekoopornej u dzieci oraz w przypadku choroby Alzheimera czy Parkinsowa u osób w podeszłym wieku). W przypadku osób otyłych spadek masy ciała może wynosić nawet 5-9 kg miesięcznie, przy czym większość utraconych kilogramów to woda, a utracone kilogramy wynikają z deficytu kalorii i czasu stosowania się do diety. Z badań, podczas których badano spadek masy ciała w zależności od stosowanej diety, w których różnice polegały na różnej zawartości makroskładników (tłuszczu, białek i węglowodanów) wynika, że większy ubytek masy ciała w przypadku stosowania diety o niskiej zawartości węglowodanów obserwuje się w pierwszych 6 miesiącach stosowania diety, choć największy wpływ na redukcję tkanki tłuszczowej i masy ciała ma ograniczenie podaży dostarczanych kalorii. Dieta o obniżonej zawartości węglowodanów uboga jest w witaminy, zwłaszcza antyoksydacyjne i witaminy z grupy B, składniki mineralne i flawonoidy. Przez niską zawartość błonnika pokarmowego, stosowanie diety z niskim dziennym spożyciem węglowodanów, może prowadzić do zaparć i zaburzeń pracy przewodu pokarmowego. Wysokie spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego sprzyja nadmiernej podaży sodu i fosforu (nieprawidłowa proporcja sodu i potasu może skutkować zaburzeniami funkcjonowania układu nerwowego i błon komórkowych) oraz retinolu i żelaza, które mogą kumulować się w wątrobie i ją uszkadzać. U osób stosujących dietę z ograniczeniem węglowodanów obserwuje się wzrost stężenia ogólnej zawartości cholesterolu we krwi, a przez zakwaszenie śliny, spowodowane wysokim spożyciem białka, są bardziej narażone na próchnicę. Przewlekle stosowana dieta ketogeniczna może zwiększać ryzyko chorób wątroby, nerek, chorób sercowo-naczyniowych i osteoporozy, a także zagrażać życiu. Osoby stosujące dietę niskowęglowodanową powinny być monitorowane pod kątem bólu głowy, drażliwości, dny moczanowej, niewydolności nerek i niedociśnienia ortostatycznego. W szczególności dieta ketogeniczna jest przeciwwskazana dla zdrowych dzieci i młodzieży w okresie rozwoju i dojrzewania, kobiet w ciąży i karmienia piersią, chorych z problemami ze strony układu pokarmowego.
